લગ્નનું પ્રપોઝલ રિજેક્ટ થયું તો કર્યું સુસાઈડ:વિઝા-જોબમાં રિજેક્શન પછી પણ લોકો આ પગલું ભરે છે, શું રિજેક્શનને હેન્ડલ કરવું આટલું બધુ અઘરું છે?

અસમનાં 27 વર્ષનાં વ્યક્તિએ ફેસબુક લાઈવ કરીને આત્મહત્યા કરી લીધી કારણ કે, તેની પ્રેમિકાએ તેનું લગ્ન માટેનું પ્રપોઝલ રિજેક્ટ કરી દીધુ હતું. ટીવી અભિનેત્રી તુનીષા કેસમાં પણ પ્રેમમાં મળેલા રિજેક્શનને જ આત્મહત્યા માટેનું કારણ માનવામાં આવી રહ્યું છે.

રિજેક્શન. એક એવો શબ્દ છે કે, જે લોકોને અંદરથી તોડી નાખે છે. લોકો પોતાની જાતને હારેલી અને નકામી સમજે છે. આ પ્રકારની સ્થિતિ ફક્ત રોમાન્ટિક રિલેશનશિપનાં કારણે જ નહી પણ સ્પર્ધાત્મક પરિક્ષા, જોબ ઈન્ટરવ્યૂ, લગ્નસંબંધોમાં પણ અવારનવાર જોવા મળે છે. રિજેક્શનનાં કારણે લોકો ડિપ્રેશનમાં ચાલ્યા જાય છે અને સુસાઈડ પણ કરી લે છે.

આજે કામના સમાચારમાં રિજેક્શન વિશે વાત કરીએ અને તેને કેવી રીતે હેન્ડલ કરવું તે જાણીએ.

આજનાં અમારા એક્સપર્ટ છે
ડૉ. કામના છિબ્બર, સાઈકાયટ્રિસ્ટ, ફોર્ટિસ હોસ્પિટલ, ગુડગાવ
ડૉ. પ્રિતેશ ગૌતમ, સાઈકાયટ્રિસ્ટ, ભોપાલ

વાંચો રિજેક્શનનાં 2 વાસ્તવિક કેસ, જેનું અંત મોત થયું
પહેલો કેસ
ગુજરાતનાં સાહિલ પટેલે અભ્યાસ માટે ઓસ્ટ્રેલિયા જવું પડ્યું હતું. તેણે વિઝા માટે એપ્લાય કર્યું પણ કોઈ કારણોસર તે રિજેક્ટ થઈ ગયો. જે પછી તે માનસિક રીતે અસ્વસ્થ થઈ ગયો અને સુસાઈડ કરી લીધુ.
બીજો કેસ
ઉતરાખંડનો કમલેશગિરી 21 વર્ષનો હતો. તે સેનાની અગ્નિવીર ભારતીમાં અસફળ થઈ ગયો. તેણે ઝેર ખાઈને આત્મહત્યા કરી લીધી. આત્મહત્યા કરતાં પહેલાં તેણે પોતે ડિપ્રેશનમાં છે એવા અનેક વીડિયો પોસ્ટ કર્યા હતા.

સૌથી પહેલાં બાળપણથી લઈને મોટા થાવ ત્યાં સુધી કઈ-કઈ બાબતમાં અસ્વીકારનો સામનો કરવો પડે તે સમજીએ, જેમ કે...

પ્રશ્ન- લોકો રિજેક્શનને કેમ સ્વીકારી શકતા નથી?
જવાબ- જ્યારે પણ આપણને કોઈ રિજેક્શન મળે ત્યારે...

પ્રશ્ન- તે આપણને દુ:ખ શા માટે આપે છે?
જવાબ- ઇવોલ્યુશનરી સાયકોલોજિસ્ટ્સ માને છે કે, આવું હંમેશાં થતું રહ્યું છે. જ્યારે માણસો જંગલોમાં શિકાર કરતા હતા ત્યારથી રિજેક્શનનો સિલસિલો ચાલ્યો આવે છે. આ તે સમય હતો જ્યારે માણસો માટે એકલા રહેવું અશક્ય હતું.
માનવને આદિજાતિથી અલગ કરવાનો આદેશ જંગલી પ્રાણીઓ દ્વારા મારી નાખવાનો હતો. આવી સ્થિતિમાં મનુષ્યમાં એક ચેતવણી મિકેનિઝમ વિકસિત કરવામાં આવી હતી, જેણે તેને આદિજાતિમાંથી દૂર કરતાં પહેલાં ચેતવણી આપતું. જે લોકોએ આદિજાતિનાં અસ્વીકારથી વધુ સહન કર્યું હતું તેઓએ પોતાનામાં પરિવર્તન કર્યું અને આદિજાતિમાં રહ્યા. આવા લોકોના જીન્સ આવનારી પેઢીમાં ટ્રાન્સફર થયા હતા, જેના કારણે આજે આપણે બધા રિજેક્શનની સમસ્યાથી પીડાઈએ છીએ.

પ્રશ્ન- શું ડિપ્રેશનનું એક કારણ રિજેક્શન પણ છે?
જવાબ- હા, ચોકકસ. રિજેકશન એ ડિપ્રેશનનું એક કારણ હોઈ શકે છે. જે લોકોને રિજેક્શનમાં વધુ તકલીફ થાય છે તેઓ સરળતાથી ડિપ્રેસ્ડ થઈ જાય છે. રિજેક્શનનાં કારણે મળતી માનસિક પીડા એટલી વધી જાય છે કે, તેની સામે શારીરિક પીડાની કોઈ જ અસર થતી નથી. આ સ્થિતિમાં લોકો આત્મહત્યા કરી લે છે. આ સમયે લોકોની વિચારશક્તિ નબળી પડી જાય છે.

પ્રશ્ન- શું રિજેક્શન સાથે જોડાયેલી કોઈ માનસિક બીમારી પણ છે?
જવાબ- રિજેક્શન સેન્સિટિવ ડિસ્ફોરિયા (RSD) એક એવી સ્થિતિ છે, જેનાથી પીડિત વ્યક્તિને જ્યારે રિજેક્ટ કરવામાં આવે છે ત્યારે તે ઊંડી ભાવનાત્મક પીડામાંથી પસાર થાય છે. આવામાં નાના-નાના રિજેક્શન્સ મળે તો પણ વ્યક્તિ ચીડિયો બની જાય છે જેમ કે, કોઈ નવો શર્ટ પહેરીને ઓફિસમાં આવ્યો અને કોઈએ શર્ટને ખરાબ કહ્યો તો RSD સાથે સંઘર્ષ કરી રહેલી વ્યક્તિ આ રિજેક્શનથી ચિડાઈ જશે.

પ્રશ્ન- સોશિયલ રિજેક્શન એટલે કે સમાજથી રિજેક્ટ થવાનો અર્થ શું?
જવાબ- જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ સામાજિક સંબંધો અથવા કોઈપણ પ્રકારનાં સામાજિક સંપર્કથી દૂર રહે છે, ત્યારે તેને સામાજિક અસ્વીકાર કહેવામાં આવે છે. આમાં કોઈ નજીકમાં રહેતા લોકો, પરિવારનાં સભ્યો અથવા જીવનસાથી દ્વારા રિજેક્ટ કરવામાં આવે છે. એક વ્યક્તિ કે ગ્રુપ પણ તમને રિજેક્ટ કરી શકે છે.

સામાજિક રિજેક્શન એક્ટિવ અને પેસિવ એમ બે પ્રકારના હોય છે.
એક્ટિવ : કોઈની મજાક ઉડાવો અથવા તેમને ધમકાવીને અથવા ચીડવીને પરેશાન કરો. આને કહેવાય એક્ટિવ સામાજિક રિજેક્શન.
પેસિવ : જ્યારે સાઇલન્ટ ટ્રીટમેન્ટ દ્વારા કોઈની અવગણના કરવામાં આવે છે. આને પેસિવ સામાજિક રિજેક્શન કહેવામાં આવે છે.

રિજેક્શનનો તબક્કો આ 5 સ્તરોમાંથી પસાર થાય છે ...
ઇન્કારઃ રિજેક્શન બાદ તમે લાંબા સમય સુધી વિચારતા રહો છો કે રિજેક્ટ કરનારનો નિર્ણય બદલાઇ જશે.
ગુસ્સો: જ્યારે નિર્ણય બદલાતો નથી, ત્યારે તમે ગુસ્સે થઈ જાઓ છો. ગુસ્સામાં કોઈ નિર્ણય કે કાર્યવાહી ન કરવી જોઈએ.
સોદાબાજીઃ જે વ્યક્તિ નકારે છે તેને તમે કંઈક ઓફર કરો છો. જેમ કે, જો બોસ કોઈ રિપોર્ટ કે પ્રોજેક્ટને નકારે, તો તમે તે પ્રોજેક્ટને સ્વીકારવા માટે વિવિધ ઓફરો કરો છો.
ડિપ્રેશન: આ પછી પણ રિજેક્શન આવે તો તમને લાગે છે કે દુનિયા પૂરી થઈ ગઈ છે. હવે જીવનમાં કંઈ જ બચ્યું નથી.
સ્વીકૃતિઃ આ તબક્કો સૌથી મહત્ત્વનો હોય છે, જ્યારે તમને ખ્યાલ આવે કે કયા કારણોસર તમને નકારવામાં આવ્યા છે. ખૂબ જ ઓછા લોકો આ તબક્કે પહોંચી શકે છે.

પ્રશ્ન- રિજેક્શનથી મળેલો ટ્રોમા કેટલા સમય સુધી રહે છે?
જવાબ- દરેક વ્યક્તિ માટે અલગ-અલગ સમયગાળો હોય છે. અમુક લોકો ઝડપથી સાજા થઈ જાય છે. કેટલાક ક્યારેય સ્વસ્થ થતા નથી અને ખોટા પગલાં લેતા નથી. સામાન્ય રીતે રિજેક્શનનો સામનો કર્યા પછી વ્યક્તિને બેથી ત્રણ મહિનામાં સારું લાગે છે. યાદ રાખો કે, રિજેક્શન પછીનાં પહેલાં 15 દિવસ સૌથી મુશ્કેલ હોય છે. ટ્રોમા એક મહિના પછી નોંધપાત્ર રીતે ઓછો થઈ જાય છે.

પ્રશ્ન- અમુક લોકો કહે છે રિજેક્શન માણસ માટે જરુરી છે? એવું કેમ?
જવાબ- આ વાત સાચી છે. તમે બધા સમયે ગળ્યું ખાઈ શકતા નથી. સ્વાદને સંતુલિત કરવા માટે તમારે કેટલીકવાર ખાટું અને ક્યારેક મસાલેદાર ખોરાક ખાવો પડે છે. જીવન આવું જ હોય છે. તેને સકારાત્મક રીતે લેવાની જરૂર છે.

રિજેક્શનનાં 7 ફાયદા આ પ્રમાણે છેઃ

પ્રશ્ન- વર્તમાન સમયમાં લોકો રિજેક્શનને લઈને આટલાં સેન્સેટિવ (લાગણીશીલ) કેમ બની ગયા છે?
જવાબ- આના ઘણા કારણો છે ...

પ્રશ્ન- બાળપણમાં રિજેક્શનનો સામનો કરનારાઓને તે કેટલો સમય અસર કરે છે?
જવાબ- રિજેક્શનની બાળકો પર ઊંડી અસર પડે છે. બાળકોની દુનિયા મર્યાદિત છે. જો તેમને રિજેક્શન મળે છે, તો તેઓ ધારે છે કે તે તેમની ભૂલ છે. આવી સ્થિતિમાં, કેટલાક બાળકો રિજેક્શન સંભાળે છે, પરંતુ કેટલાક બાળકો મોટા થયા પછી પણ અસર કરે છે.
જે લોકોને બાળપણમાં રિજેક્શનનો સામનો કરવો પડે છે, તેમના જીવન પર આ રીતે અસર થાય છે.