યુપીની મદરેસામાં હવે રાષ્ટ્રગાન જરૂરી:જો કોઈ વિદ્યાર્થી ઊભો ન થાય કે ગાય નહીં તો શું થશે? જાણો રાષ્ટ્રગીત સાથે સંકળાયેલા દરેક સવાલનો જવાબ

ઉત્તરપ્રદેશની મદરેસાઓમાં હવે અભ્યાસ પહેલા રાષ્ટ્રગીત ફરજિયાત કરી દેવાયું છે 12 મેના રોજ UP મદરેસા શિક્ષણ બોર્ડ પરિષદે એનો આદેશ જારી કર્યો છે. આ આદેશ માન્યતાપ્રાપ્ત, ગ્રાન્ટ મેળવનાર અને ગ્રાન્ટ નહીં મેળવનાર તમામ મદરેસા પર લાગુ થશે. વર્ગો શરૂ થાય એ પહેલાં સવારની પ્રાર્થનાના સમયે રાષ્ટ્રગીત થશે.

આ પહેલાં પણ રાષ્ટ્રગીતના નિયમો અને વગાડવાને લઈને ઘણા વિવાદો થયા છે. આ દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટ અને કેન્દ્ર સરકારનાં અલગ-અલગ વલણ પણ સામે આવ્યાં છે.

આપણે અહીં જાણીશું કે રાષ્ટ્રગીતને લઈને આપણા બંધારણમાં શું નિયમો છે? રાષ્ટ્રગીત વગાડતી વખતે ઊભા ન થવું કે રાષ્ટ્રગીત ન ગાવું એ ગુનો છે? આવી બાબતો પર સુપ્રીમ કોર્ટ શું કહે છે?

રાષ્ટ્રગીતને લગતા નિયમો અને નિયમો પર ભૂતકાળમાં વિવાદો થયા છે. આવો જ એક કિસ્સો 1986માં કેરળમાં બન્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે આ મામલામાં ઐતિહાસિક નિર્ણય સંભળાવ્યો હતો, જેને બાદમાં રાષ્ટ્રગીત સાથે જોડાયેલા ઘણા મામલાઓમાં આધાર માનવામાં આવ્યો હતો. તો સૌથી પહેલા જાણી લો કેરળમાં 1986માં થયેલા વિવાદ વિશે?

બિજોય ઈમેન્યુઅલ વિ કેરળ 1986 વિવાદ
શું હતો મામલોઃ ઓગસ્ટ 1986માં કેરળમાં ત્રણ વિદ્યાર્થીઓને જન ગણ મન ગાવા બદલ શાળામાંથી કાઢી મૂકવામાં આવ્યા હતા. આ ત્રણ વિદ્યાર્થીએ તેમની ધાર્મિક માન્યતાઓને ટાંકીને રાષ્ટ્રગીત ગાવાની ના પાડી દીધી હતી. આ વિદ્યાર્થીઓમાંથી એકનું નામ બિજોય ઈમેન્યુઅલ હતું. જોકે આ ત્રણેય વિદ્યાર્થીઓ જન-ગણ-મન સમયે ઊભા રહેતા હતા.

વાસ્તવમાં 1985માં કેરળના એક ધારાસભ્ય શાળામાં પહોંચ્યા હતા. જ્યાં તેણે બિજોય અને અન્ય વિદ્યાર્થીઓ બંનેને રાષ્ટ્રગીત ન ગાતા જોયા. કેરળ વિધાનસભામાં આ મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો અને મામલાની તપાસ માટે એક કમિશનની રચના કરવામાં આવી હતી. કમિશનનો રિપોર્ટ બાળકોની તરફેણમાં હતો.

રિપોર્ટ પછી પણ શાળા પ્રશાસને 26 જુલાઈ 1985ના રોજ બાળકોને શાળામાંથી કાઢી મૂક્યાં હતાં. આ નિર્ણય 1969 અને 1975માં જાહેર વહીવટી આદેશોના આધારે લેવામાં આવ્યો હતો, જેમાં રાષ્ટ્રગીત ગાવું જરૂરી હતું. શાળાના નિર્ણય બાદ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ જે પ્રશ્ન ઊભો થયો હતો એ હતો કે શું કોઈને રાષ્ટ્રગીત ગાવા માટે દબાણ કરી શકાય.

આ મામલે સુપ્રીમ કોર્ટનો આદેશઃ કોર્ટે સુનાવણી કર્યા બાદ બાળકોના પક્ષમાં નિર્ણય સંભળાવ્યો. કોર્ટે કહ્યું હતું કે આ મામલામાં એવું કંઈ થયું નથી, જેનાથી કોઈની ધાર્મિક લાગણી કે દેશના સન્માનને ઠેસ પહોંચે. કોર્ટના મતે, જો કોઈ વ્યક્તિ રાષ્ટ્રગીત ગાતી નથી, પરંતુ તેનું સન્માન કરે છે, તો તે વ્યક્તિને રાષ્ટ્રગીત ગાવા બદલ સજા અથવા ત્રાસ આપી શકાય નહીં. આ સાથે કોર્ટે ત્રણેય વિદ્યાર્થીને શાળાએ પાછા જવાની મંજૂરી આપી હતી.

રાષ્ટ્રગીતને લગતા નિયમો પર કાયદાઓ અને સ્પષ્ટતા માટે જાણીએ બીજા એક મામલા વિશે...

સિનેમા હોલમાં રાષ્ટ્રગીતનો મુદ્દો

આ કેસ 2003માં શરૂ થયો હતો. ભોપાલના રહેવાસી શ્યામ નારાયણે મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટમાં નિર્દેશક કરણ જોહર પર તેમની એક ફિલ્મ 'કભી ખુશી કભી ગમ'માં રાષ્ટ્રગીતનું અપમાન કરવાનો આરોપ લગાવીને અરજી કરી હતી. તેણે કહ્યું હતું કે જ્યારે રાષ્ટ્રગીત વગાડવામાં આવ્યું ત્યારે તેમના સિવાય કોઈ ઊભું ન હતું. તેમણે રાષ્ટ્રગીતના યોગ્ય સન્માનની માગણીના મુદ્દે પીઆઈએલ દાખલ કરી હતી.

એના પર એમપી હાઈકોર્ટે જ્યાં સુધી ફિલ્મમાંથી રાષ્ટ્રગીતનો ભાગ હટાવવામાં ન આવે ત્યાં સુધી સિનેમા હોલમાંથી ફિલ્મ હટાવવાનો આદેશ આપ્યો હતો તેમજ તમામ સિનેમા હોલને ફિલ્મ પાછી ખેંચી લેવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું.

આ પછી 2004માં ડાયરેક્ટર કરણ જોહરે એમપી હાઈકોર્ટના નિર્ણય સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અપીલ કરી હતી. આ દરમિયાન કરણ જોહરે કેન્દ્ર સરકારના 2015ના નિર્ણયનો ઉલ્લેખ કર્યો, જેમાં ભારત સરકારે આદેશ જારી કરીને કહ્યું હતું કે જ્યારે પણ રાષ્ટ્રગીત ગાવામાં આવશે અથવા વગાડવામાં આવશે ત્યારે દર્શકો ઊભા રહેશે. જોકે જ્યારે ન્યૂઝરીલ અથવા ડોક્યુમેન્ટરી દરમિયાન રાષ્ટ્રગીત ફિલ્મના ભાગ રૂપે વગાડવામાં આવે છે, ત્યારે પ્રેક્ષકોને ઊભા રહેવાની જરૂર રહેશે નહીં, કારણ કે આ ફિલ્મના સ્ક્રીનિંગમાં દખલ કરશે.

સુપ્રીમ કોર્ટે શું આપ્યો નિર્ણય?
અરજી સ્વીકારીને સુપ્રીમ કોર્ટે એમપી હાઈકોર્ટના આદેશને બાજુ પર રાખ્યો હતો. 30 નવેમ્બર 2016ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે રાષ્ટ્રગીત, એટલે કે 'જન ગણ મન' સંબંધિત એક મહત્ત્વપૂર્ણ આદેશમાં કહ્યું હતું કે દેશભરના તમામ સિનેમા હોલમાં ફિલ્મ શરૂ થતાં પહેલાં રાષ્ટ્રગીત વગાડવામાં આવશે. રાષ્ટ્રગીત વગાડતી વખતે સિનેમા હોલના સ્ક્રીન પર રાષ્ટ્રધ્વજ દર્શાવવો પણ જરૂરી રહેશે. તેમજ સિનેમા હોલમાં હાજર તમામ લોકોએ રાષ્ટ્રગીતને માન આપીને ઉભા રહેવું પડશે.

કેન્દ્ર સરકારનું વલણ
સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્દેશો પર કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા 5 ડિસેમ્બરે આંતર-મંત્રાલય સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. આ પછી સરકારે એફિડેવિટ આપીને સુપ્રીમ કોર્ટને તેના 2016ના આદેશમાં સુધારો કરવાની અપીલ કરી હતી. કેન્દ્ર સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં એફિડેવિટ દાખલ કરીને કહ્યું હતું કે ફિલ્મ પહેલા સિનેમા હોલમાં રાષ્ટ્રગીત વગાડવું અને તે દરમિયાન ઊભા રહેવું ફરજિયાત ન બનાવવું જોઈએ.

9 જાન્યુઆરી 2018ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકારની દલીલો પર પોતાનો ચુકાદો આપતાં પોતાનો નિર્ણય પાછો ખેંચી લીધો હતો. આદેશમાં સુધારો કરતાં કોર્ટે કહ્યું હતું કે હવે દેશભરના સિનેમા હોલમાં રાષ્ટ્રગીત વગાડવું જરૂરી રહેશે નહીં.

આ તો થઈ સુપ્રીમ કોર્ટની વાત. હવે જાણો કે આપણા બંધારણમાં રાષ્ટ્રગીતને લઈને શું જોગવાઈઓ છે?

રાષ્ટ્રગીત વિશે બંધારણ શું કહે છે?
1971માં કેન્દ્ર સરકારે પ્રિવેન્શન ઓફ ઇન્સલ્ટ ટુ નેશનલ ઓનર એક્ટ રજૂ કર્યો, જેને સંસદે પસાર કર્યો. આ હેઠળ, ધ્વજ, બંધારણ, રાષ્ટ્રગીત, દેશના નકશા જેવા કોઈપણ રાષ્ટ્રીય પ્રતીકનું ઉલ્લંઘન અથવા અપમાન કરવા પર સજાની જોગવાઈ છે. આ અધિનિયમની કલમ 3 મુજબ, 'જો કોઈ રાષ્ટ્રગીતને અવરોધે છે અથવા કોઈને રાષ્ટ્રગીત ગાવાથી રોકવાનો પ્રયાસ કરે છે, તો તેને સજા કરવામાં આવશે.

રાષ્ટ્રગીતનો પણ બંધારણના નિર્દેશક સિદ્ધાંતોમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આમાં, કલમ 51A હેઠળ નાગરિકોને કેટલાક મૂળભૂત અધિકારો આપવામાં આવ્યા છે, જેનું પાલન કરવું દરેક નાગરિકની ફરજ છે. તેમની વચ્ચે પ્રથમ મૂળભૂત ફરજ એ છે કે દરેક વ્યક્તિએ બંધારણના આદર્શો અને સંસ્થાઓ, રાષ્ટ્રધ્વજ અને રાષ્ટ્રગીતનું સન્માન કરવું જોઈએ.

હવે જાણી લો કે રાષ્ટ્રગીત વગાડતી વખતે ઊભા રહેવા કે રાષ્ટ્રગીત ગાવાના નિયમો શું છે?