ભાસ્કર રિસર્ચદેશમાં એક કલાક નેટબંધી...442 કરોડનું નુકસાન:11 વર્ષમાં 697 વાર નેટબંધી... 41 વાર 3 દિવસમાં વધારે નેટ બંધ રહ્યું

વિશ્વમાં સૌથી વધુ નેટબંધીના સંદર્ભમાં ભારત સતત 5મા વર્ષે વિશ્વમાં ટોચ પર છે.

વિશ્વભરમાં ઈન્ટરનેટ એક્સેસ પર નજર રાખતી સંસ્થા એક્સેસ નાઉના રિપોર્ટ અનુસાર, 2022માં ભારતમાં લોકોને 84 વખત ઈન્ટરનેટ બંધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

પણ શું તમે જાણો છો કે આ નેટબંધીની કિંમત શું છે ?
ભારતમાં જો એક કલાક માટે પણ આખા દેશમાં નેટ બંધ થઈ જાય તો 442 કરોડ રૂપિયાથી વધુનું નુકસાન થાય છે.

જો કે નેટ પ્રતિબંધ આખા દેશમાં એક સાથે નથી લાગતો, પરંતુ તેમની સંખ્યા જેટલી વધારે તેટલું નુકસાન.

2018 પછી 2022 એ પહેલું વર્ષ હતું જ્યારે ભારતમાં કુલ નેટ શટડાઉનની ઘટનાઓ 100 કરતાં ઓછી હતી. પરંતુ આમાં પણ 14 વખત નેટબંધ 24 કલાકથી વધુ સમય માટે હતું.

આજે દેશમાં નેટ પ્રતિબંધનો અર્થ એ નથી કે મોબાઈલ સેવાઓ ખોરવાઈ જવી. ડિજિટલ પેમેન્ટ પર ટકેલી અર્થ વ્યવસ્થામાં ચાના પૈસા માટે પણ લોકો ક્યૂઆર કોડ સ્કેન કરે છે ત્યાં નેટબંધનો સીધો અર્થ એ છે કે સંખ્યાબંધ લોકોની કમાણી અટકાવવી.

જાણો, નેટ પ્રતિબંધને કારણે કેટલું નુકસાન થયું છે અને ભારતમાં ઈન્ટરનેટ બંધ થવાનું પ્રમાણ કેમ આટલું વધી ગયું છે...

2023ના 2 મહિનામાં જ 7 ઇન્ટરનેટ શટડાઉન ભારતમાં ઇન્ટરનેટ શટડાઉન્સનો ડેટા રાખનારા પ્લેટફોર્મ Internetshutdowns.in અંતર્ગત 2012થી અત્યાર સુધી ભારતમાં કુલ 697 વાર નેટબંધી થઈ ચૂકી છે. 2023ના બે મહિનામાં જ ભારતમાં 7 વાર નેટબંધી થઈ ચૂકી છે. 28 ફેબ્રુઆરી : રાજસ્થાનના ભરતપુરમાં સરકારે ગેરમાર્ગે દોરતા વીડિયોના પ્રસારને રોકવા માટે નેટ બંધ કરી દીધું હતું. 26 ફેબ્રુઆરી : રાજસ્થાનના 7 જિલ્લામાં રીટ ભરતી પરીક્ષાના કારણે નેટ બંધ કરાયું. 26 ફેબ્રુઆરી : હરિયાણાના નૂહ જિલ્લામાં સામુદાયિક તણાવ પછી નેટ બંધ કરી દેવામાં આવ્યું. 25 ફેબ્રુઆરી : રાજસ્થાનના 7 જિલ્લામાં રીટ ભરતી પરીક્ષાના કારણે નેટ બંધ કરાયું. (રીટ માટે બે વાર કરાયું) 17 ફેબ્રુઆરી : આંધ્રપ્રદેશમાં સાંપ્રદાયિક હિંસા પછી નેટ બંધ કરાયું. 16 ફેબ્રુઆરી : ઝારખંડના પલામૂ જિલ્લામાં પથ્થરમારાની ઘટના પછી નેટ બંધ કરી દેવાયું હતું. 8 ફેબ્રુઆરી : બિહારના સારણ જિલ્લામાં મેસેજ ટ્રાન્સમિશન રોકવા માટે નેટ બંધ કરવામાં આવ્યું.

ઇન્ટરનેટ શટડાઉનનો અર્થ છે ઇકોનોમિક શટડાઉન​​​​​​​

ભારતમાં ઈન્ટરનેટ સાથે જોડાયેલી સૌથી મહત્વની વસ્તુ ડિજિટલ પેમેન્ટ છે. 2016માં નોટબંધી બાદ સરકારે ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવાનું શરૂ કર્યું હતું.

નેટબંધીનો અર્થ છે બેંકોના તમામ ઓનલાઈન વ્યવહારો તેમજ UPI ચૂકવણીઓ બંધ કરવી.

નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયાના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર દિલીપ અસબેના જણાવ્યા અનુસાર, જાન્યુઆરી 2023માં દેશમાં 8 અબજ UPI વ્યવહારો થયા હતા. આમાં લગભગ 17 લાખ કરોડ રૂપિયાના ટ્રાન્ઝેક્શન થયા.

આવી સ્થિતિમાં ઇન્ટરનેટ બંધ થવાથી અર્થવ્યવસ્થા પર સીધી અસર થવું નક્કી છે.

1 કલાકનું દેશવ્યાપી શટડાઉન એટલે 442 કરોડનું નુકસાન... 1 દિવસનું શટડાઉન એટલે 10 હજાર કરોડથી વધુનું નુકસાન

નેટબ્લોક્સ નામની સંસ્થાએ ઈન્ટરનેટ બંધ થવાને કારણે થયેલા નુકસાનનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક ખાસ ટૂલ બનાવ્યું છે.

તેના દ્વારા કોઈપણ દેશમાં ઈન્ટરનેટ બંધ થવાને કારણે થયેલા નુકસાનની ગણતરી કરી શકાય છે, પછી તે શટડાઉન 1 કલાકનું હોય કે 1 દિવસનું.

જો કે, તેઓ દેશના કોઈ ચોક્કસ ક્ષેત્રમાં શટડાઉનને કારણે થયેલા નુકસાનનો અંદાજ લગાવી શકતા નથી. દેશની જીડીપી અને ત્યાં ઈન્ટરનેટની અસરના આધારે નુકસાનની ગણતરી કરવામાં આવે છે.

આ ગ્રાફિકથી સમજો ક્યા દેશમાં શટડાઉન કેટલું મુશ્કેલ થશે....

દેશમાં સૌથી વધારે અને સૌથી લાંબી નેટબંધી જમ્મુ-કાશ્મીરમાં...
રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના કારણોસર જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં નેટ પ્રતિબંધ સૌથી વધુ છે. કલમ 370 હટાવ્યા બાદ રાજ્યમાં 552 દિવસ માટે નેટબંધી રહી હતી.

2012થી ઈન્ટરનેટ શટડાઉનનો ડેટા દર્શાવે છે કે જમ્મુ અને કાશ્મીર પછી રાજસ્થાન નેટ શટડાઉનના મામલે બીજા ક્રમે છે.

ઉત્તર પ્રદેશમાં 11 વર્ષમાં 30 વખત નેટબંધી થઈ છે. હિમાચલ પ્રદેશ, ગોવા, મિઝોરમ અને કેરળ દેશના એવા રાજ્યો છે જ્યાં આટલા વર્ષોમાં એકવાર પણ નેટબંધી થઈ નથી.

હવે કાંઈ ઘટના બન્યા પહેલાં શંકાથી નેટબંધી વધારે થાય છે

નેટબંધી કરવાનો નિર્ણય કાં તો ઘટના પહેલાં લેવામાં આવે છે, જેને પ્રિવેન્ટિવ શટડાઉન કહેવામાં આવે છે. જો ઘટના બાદ આ નિર્ણય લેવામાં આવે તો તેને રિએક્ટિવ શટડાઉન કહેવામાં આવે છે.

જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કલમ 370 હટાવ્યા પહેલાં કરવામાં આવેલો નેટ પ્રતિબંધ હોય કે પછી રાજસ્થાનમાં કોઈપણ ભરતી પરીક્ષા પહેલાં નેટબંધી હોય, આ બધા નેટબંધી પ્રવેન્ટિવ શટડાઉનની શ્રેણીમાં આવે છે.

બીજી બાજુ, અરુણાચલથી લઈને રાજસ્થાનના ભરતપુર સુધી સાંપ્રદાયિક હિંસાની ઘટનાઓ પછી કરવામાં આવેલા નેટ પ્રતિબંધ રિએક્ટિવ શટડાઉનની શ્રેણીમાં આવે છે.

ભારતમાં 2017 થી ઇન્ટરનેટ શટડાઉનની સંખ્યામાં વધારો થયો છે અને તેમાંથી નિવારક શટડાઉન વધુ છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયમાં તેને સરકારની સેન્સરશિપ તરીકે જોવામાં આવે છે.

કોઈપણ અપ્રિય ઘટનાની આશંકામાં તે સમગ્ર વિસ્તારનું ઇન્ટરનેટ સૌથી પહેલાં બંધ કરવામાં આવે છે.

દેશમાં સૌથી વધારે શટડાઉન 24 કલાકથી ઓછું
ભારતમાં નેટ શટડાઉનની મોટી ઘટનાઓ છે, પરંતુ આમાંથી મોટાભાગના શટડાઉન 24 કલાકથી ઓછા સમયના છે. જો કે, સરકારો શટડાઉનના સમયગાળા વિશે સાચી માહિતી આપવામાં પારદર્શિતાનો ઉપયોગ કરતી નથી.

2017 અને 2022 ની વચ્ચે, નેટ પ્રતિબંધની 200 એવી ઘટનાઓ બની છે જેમાં સરકારોએ સ્પષ્ટતા કરી નથી કે શટડાઉન કેટલા સમય હતું.

41 શટડાઉન એવા હતા જે 72 કલાકથી વધુ સમય માટે હતા. 148 શટડાઉન એવા હતા જે 24 કલાકથી વધુ પરંતુ 72 કલાકથી ઓછા હતા.

એક્સેસ નાઉનો રિપોર્ટ કહે છે કે નેટબંધીનો ઉપયોગ સેંસરિંગમાં વધારે
એક્સેસ નાઉના અહેવાલ મુજબ, માત્ર નેટ પ્રતિબંધ જ નહીં, ભારતમાં એપ્સ અને વેબસાઇટ્સ પર સોશિયલ મીડિયા પોસ્ટ પર પ્રતિબંધ મૂકવાના બનાવો પણ વધ્યા છે.

2015 અને 2022 ની વચ્ચે સરકારે 55,607 ટેકડાઉન ઓર્ડર આપ્યા છે. આ ટેકડાઉનમાં સોશિયલ મીડિયા પોસ્ટ્સ હટાવવા, વેબસાઇટ્સ પર પ્રતિબંધ અને એપ્લિકેશન્સ પર પ્રતિબંધ સામેલ છે.

2022માં ભારતમાં સરકારોએ 84 વખત નેટ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. આ 2021માં 107 ઇન્ટરનેટ શટડાઉનમાંથી 21% ઘટાડો છે.

પરંતુ 2022 માં ટેકડાઉન ઓર્ડર્સની સંખ્યા 6,775 હતી, જે 2021 માં 6,096 ટેકડાઉન ઓર્ડર કરતાં 11% વધુ છે.