હોળીમાંથી સંતોષ અને આનંદ મેળવવાની કળા શીખીએ:જ્યારે આપણે ઈચ્છાઓનો ત્યાગ કરીએ છીએ ત્યારે જ આપણા જીવનમાં સુખ-શાંતિ આવે છે

આજે હોળીનો તહેવાર છે. આ તહેવારને અનુલક્ષીને દક્ષિણ ભારતમાં શિવ અને કામદેવની કથા છે. આ કથા અનુસાર ભગવાન શિવ ઊંડી તપસ્યામાં લીન હતા, જ્યારે સમગ્ર વિશ્વમાં રાક્ષસી શક્તિઓ વધી રહી હતી. તારાકાસુર નામના રાક્ષસે સંસારમાં વિનાશ વેર્યો હતો. તેમની પાસે બ્રહ્મા પાસેથી વરદાન હતું કે ભગવાન શિવના સંતાન સિવાય તેમને કોઈ મારી શકે તેમ નથી.

દેવતાઓએ શિવને તપસ્યામાંથી બહાર લાવવા મનમથ એટલે કે કામદેવને મોકલવાનો નિર્ણય કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે ભગવાન શિવને તપસ્યામાં મૌન ધારણ કરીને બેઠેલા જોયા. મનમથે શિવ પર તીર ચલાવવાનું શરૂ કર્યું અને તેમની તપસ્યામાં અવરોધ ઊભો કર્યો હતો. જ્યારે મન્મથે અંતિમ તીર છોડ્યું, ત્યારે શિવે પોતાની ત્રીજી આંખ ખોલી અને મન્મથને બાળી નાખ્યો. આ વાર્તા આપણને વ્યાપકપણે જાણીતી છે પરંતુ કામદેવ અથવા મનમથને બાળી નાખવાની આ કૃત્યનું ઊંડું મહત્વ છે.

કામદેવ ઇચ્છાઓનું પ્રતીક છે. તમે જીવનમાં જે આનંદ અનુભવો છો તે તમારા આત્માના ઊંડાણમાંથી આવે છે. જ્યારે તમે જે કંઈ પકડેલું છે તે બધું જ છોડી દો છો અને તે જગ્યા પર કેન્દ્રિત થઈને બેસો છો, ત્યારે આનંદ ત્યાં જ હોય છે. જો આપણે સભાનપણે આપણી ઇચ્છાઓને બાળીશું નહીં, તો આપણી ઇચ્છાઓ આપણને બાળી નાખશે. જ્યારે શિવે પોતાની ત્રીજી આંખ ખોલી અને બધી જ ઇચ્છાઓને બાળી નાખી, તો તેનો અર્થ એ થયો કે મનુષ્ય પરમાત્માને સમર્પિત થવાની ભાવનાથી સંતુષ્ટ અને પૂર્ણ થાય છે.

શું બધી ઈચ્છાઓ ખરાબ જ છે?
જ્યારે કામદેવને બાળી નાખવામાં આવ્યા ત્યારે બધા દેવતાઓ ડરી ગયા હતા, કારણ કે વિશ્વ ફક્ત ઇચ્છાઓ સાથે જ આગળ વધી શકે છે. તેથી ભગવાન શિવે વિશ્વને કાર્ય કરવા માટે સક્ષમ બનાવવા માટે મનુષ્યમાં એક ઇચ્છા બનાવવાનું નક્કી કર્યું હતું. તે સત્યની ઇચ્છા હતી - સત્યકામ. ફરી એકવાર દુનિયા રંગમાં રંગાઈ ગઈ અને જીવન ફિક્કું ન રહ્યું. ભગવાન શિવ શક્તિ સાથે જોડાયા અને સ્કંદ અથવા કાર્તિકેયને જન્મ આપ્યો. કાર્તિકેયે તારાકાસુરને મારી નાખ્યો.

કાર્તિકેયનું પ્રતીક શિવ પેસિફિક અથવા મૌન છે અને શક્તિ ઊર્જા છે. કાર્તિકેયનો જન્મ આ સંઘમાંથી થયો હતો. આથી જ અગ્નિપુત્ર કાર્તિકેય એક યોદ્ધાની ઊર્જા અને સમૃદ્ધ જ્ઞાનને પોતાની અંદર સમાવી લે છે. આપણે આપણા જીવનમાં કાર્તિકેયના ગુણોને આત્મસાત કરવાની જરૂર છે જે સત્યને જાણવાની ઇચ્છાને પરિપૂર્ણ કરવાની હિંમત અને ક્ષમતા છે. ભગવાન શિવે આપણી નકારાત્મક ઇચ્છાઓનું ખંડન કર્યું છે અને આપણામાં સત્યની ઇચ્છા પેદા કરી છે.

કુદરતના બધા જ રંગો છે, એવું જ તમારું મન અને મગજ પણ ધરાવે છે. તમારા મનમાં ઘણા મૂડ અને લાગણીઓ ઉત્પન્ન થાય છે. ક્યારેક તમે સુખી કે ઉદાસી અનુભવો છો, ક્યારેક ગુસ્સો કે ઈર્ષ્યા કરો છો, ક્યારેક તમને કરુણાની લાગણી થાય છે તો ક્યારેક તમને ઉદારતાનો અહેસાસ પણ થાય છે. મન એ રંગબેરંગી લાગણીઓનું કેલિડોસ્કોપ છે. તમારું મન હંમેશાં એકસરખું હોતું નથી. તેની લાગણીઓ અને વૃત્તિઓ બદલાતી રહે છે. જ્યારે તમે જાણો છો કે તમે આ રંગો નથી, ત્યારે તમે આ મૂડમાં નથી, તમે તેનો વધુ આનંદ માણી શકો છો.

તમે જોશો કે બીજું કોઈ નહીં, માત્ર તમારું મન જ તમને સૌથી વધુ પરેશાન કરે છે. આપણે આપણા મનના કારણે ઉત્સાહિત છીએ. આપણું મન એ છે જે આપણને બાંધી રાખે છે, આપણને આ બધી લાગણીઓ સાથે જોડે છે. જ્યારે આપણે સમજીશું કે આપણે મન નથી, ત્યારે આપણે આપણા જીવનમાં ફક્ત સાક્ષી અને આનંદ માણી શકીશું. ધ્યાન એ આ પ્રાપ્ત કરવાનો માર્ગ છે.

ધ્યાન એ કંઈ ક્રિયા નથી. કશું જ ન કરવાની કળા છે. મેડિટેશનમાં આરામથી તમારી અત્યાર સુધીની સૌથી ઊંડી ઊંઘ કરતાં પણ વધારે ઊંડો છે, કારણ કે મેડિટેશનમાં તમે બધી જ ઇચ્છાઓ પર વિજય મેળવો છો. તેનાથી મન અને શરીરમાં ઠંડક આવે છે. ઉજવણી એ આત્માનો સ્વભાવ છે અને મૌનથી જે ઉજવણી થાય છે તે વાસ્તવિક છે. જો કોઈ ઉજવણીમાં શુદ્ધતા ઉમેરવામાં આવે, તો તે સર્વગ્રાહી, સંપૂર્ણ બની જાય છે પછી માત્ર શરીર અને મન જ નહીં, આત્મા પણ ઉજવણી કરે છે.

લેખક : શ્રી શ્રી રવિશંકર (આર્ટ ઓફ લિવિંગ)